In opdracht van de gemeente Steenwijkerland heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in maart 2014 en februari 2015 twee archeologische begeleidingen uitgevoerd in Vollenhove (gemeente Steenwijkerland). Deze onderzoeken waren noodzakelijk in verband met de herinrichting van plangebied Voorpoort. Het primaire doel van deze begeleidingen conform protocol opgraven was het veilig stellen van de wetenschappelijke informatie van de aanwezige archeologische resten (behoud ex situ). Vollenhove ontwikkelde zich in de 14e en 15e eeuw tot een met grachten omgeven bestuurscentrum voor het gehele Oversticht. De stad was in de 16e eeuw de vergaderplaats van de Staten van Overijssel en werd nog belangrijker toen Filips II in 1560 besloot dat hoge bestuurders zich p ermanent in de stad moesten vestigen. Gevolg daarvan was dat door de gehele stad voorname woningen gebouwd werd. Vollenhove werd destijds ‘stad der paleizen’ genoemd. Met het vastleggen en reglementeren van havezaten in 1622 leek de aanwezigheid van de adel voor de toekomst verzekerd, maar vanaf het midden van de 17e eeuw nam de positie en het belang van Vollenhove af. In 1795, na de afschaffing van de adellijke privileges en het einde van de staatsrechtelijke betekenis van havezaten, belandde de stad in een economische malaise. Het proces van teloorgang als gevolg van overstromingen, veepest, wegtrekken van de adel leidde uiteindelijk tot groot verval van poorten en paleizen. Bij het eerste onderzoek (STVV) werd een gewelfkelder aangetroffen. De kelder is in gebruik geweest tot de jaren zeventig van de vorige eeuw. De kelder is echter van veel grotere ouderdo m. Op basis van bouwwijze en -materiaal dateert de kelder waarschijnlijk uit de (late) 16e eeuw. Op de oudste kaart van Vollenhove uit 1557 door Jacob van Deventer staat op deze plaats, direct voor de poort en gracht, al bebouwing aangegeven. Het betreft het eerste pand direct buiten de omgrachte stad. Dit deel van Vollenhove staat op kaarten aangegeven als de Voorstad, een verzameling huizen ‘voor de poort’, buiten de stad, langs de ‘grindweg’ richting het oosten, de oude weg naar Zwolle. De aangetroffen kelder komt exact overeen met de langgerekte achterzijde van het pand, zoals kadastraal opgemeten in 1832. Het pand was vanaf het midden van de 17e eeuw in gebruik als herberg (en werd in 1823 bezocht en beschreven door Jacob van Lennep). Hotel Van der Veen was het laatste logement. Het oorspronkelijke gebouw uit het midden van de 16e eeuw dateert uit het absolute hoogtepunt van Vollenhove, als de bestuurders van het Oversticht zich permanent in Vollenhove vestigen. Het huis stond direct buiten de Land- of Voorpoort op nog geen 2 m buiten de gracht. Het pand was in het midden van de 17e eeuw een indrukwekkend huis met zes schoorstenen en ook toen al in gebruik als herberg met de naam De Witte Arend (1655) en later Het Wapen van Friesland (1667). Op het achtererf van de herberg zijn drie waterputten aangetroffen, waarvan twee gelijktijdig en daterend uit de 17e eeuw. De meest noordelijke waterput was van jongere datum (late 19e of begin 20e eeuw). Daarnaast zijn drie kuilen, twee beerkuilen en een kuil voor een ambachtelijke a ctiviteit, gevonden. De belangrijkste vondst bleek een kleine en relatief ondiepe beerput. In de bakstenen put werd onderin een beerlaag van ongeveer 0,5 m aangetroffen met zeer veel vondstmateriaal. Op de bodem van de beerput lagen houten planken en een houten paneel. Het merendeel van de vondsten is afkomstig uit de beerput. Het keramisch gebruiksgoed was weliswaar gebroken, maar bestond uit grote fragmenten. Naast eenvoudig keukengerei als grapen, kannen en koppen van roodbakkend aardewerk, werd veel tafelwaar in de vorm van borden en een enkele plooischotel gevonden. Deze borden en plooischotel zijn allemaal van tinglazuur-aardewerk (majolica en faience). Daaronder bevinden zich enkele bijzondere exemplaren als een bord met het wapen van Vollenhove en enkele spreukborden. De kleipijpen betreffen minstens 63 exemplaren, waaronder enkele nagenoeg complete pijpen. De glazen voorwerpen hebben toebehoord aan fraai versierde netwerkbekers, kelkglazen en een enkel fluitglas, maar ook roemers en flessen als een typische kelderfles. Het meest in het oog springend was een compleet glas in vetro a fili e retortistijl met drie noppen. Het meest tot de verbeelding sprekend waren twee metalen voorwerpen uit de beerput. Een koperen balansschaal lijkt een aanwijzing dat in de herberg ook goederen gewogen en verhandeld werden. De meest opmerkelijke vondst betrof een sierdegen, die opzettelijk onklaar was gemaakt door de kling te buigen. Het wapen is een van de meest complete degens gevonden in Nederland uit een goed gedateerde context. Over de reden van het onklaar maken en de depositie in de beerput van de herberg bestaat onduidelijkheid. In vroegere tijden zou dat gewezen kunnen hebben op een bewuste handeling door de overheid. In de late middeleeuwen en nog ver daarna hadden vele steden zogenaamde messenverboden, waarbij het degenen die de stadspoort binnenkwamen werd verboden een slag- of steekwapen met een kling boven een bepaalde lengte mee in de stad te nemen. Het wapen werd vervolgens in beslag genomen en heel bewust onklaar gemaakt, doorgaans door de kling te breken of extreem te verbuigen. Hoewel een dergelijk verbod niet bekend is uit Vollenhove, is het niet onlogisch te bedenken dat het wapen aan de poort in beslag is genomen, onklaar gemaakt en op de dichtstbijzijnde plek werd weggegooid. Ook is het mogelijk dat de degen bewust onklaar is gemaakt na een gerechtelijke uitspraak, mogelijk zelfs uitgesproken in de herberg, die geen betrekking had op een messenverbod. Bij de tweede archeologische begeleiding (STVV2) is een terrein oostelijk van de herberg onderzocht. Het onderzoeksgebied vormde het meest oostelijke perceel van de Voorstad. Het perceel wordt begrensd door twee forse greppels. Waarschijnlijk is de westelijke greppel ouder en op enig moment naar het oosten verlegd. Deze oostelijke greppel komt overeen met de optekening in 1832 van de oostelijke begrenzing van de Voorstad. Van de bewoning zoals toendertijd opgetekend zijn schamele muurresten en uitbraaksleuven teruggevonden van zowel de boerderij (percelen 517 en 518) die tot voor kort op het terrein heeft gestaan, als de kleine arbeiderswoningen (percelen 520 t/m 523) aan de oude Weg naar Zwolle, de latere Voorstraat. Deze bebouwing was een ontwikkeling van laat 16e-eeuwse bebouwing die staat aangegeven op de kaart van Johannes Vossius uit 1597. Op deze kaart staat de bebouwing en grens van de toenmalige Voorstad duidelijk aangegeven. Op basis van baksteenformaten in de onderste delen van de fundering van de boerderij is een dergelijke ouderdom aannemelijk. De formaten wat is aangetroffen bij de eerste archeologische begeleiding. Op het onderzochte terrein zijn zes grote beerkuilen opgegraven, waarvan er drie waren afgedekt met een koepel van plaggen. De drie meest zuidelijke beerkuilen lagen onder de boerderij en stammen waarschijnlijk uit de 17e eeuw en een enkele zelfs uit de 14e/15e eeuw. De twee meest noordelijke beerkuilen bevatten veel vondsten, die een beeld geven van de materiële cultuur van het huishouden van mogelijk een boer of ambachtsman uit de 17e en 18e eeuw. Opvallend is dat deze in keramisch opzicht nauwelijks verschilt met de materiële cultuur van de herberg. Blijkbaar zijn de vondsten de weerslag van de l aatste gloriedagen van Vollenhove als bestuurlijk centrum en kunnen ze in verband worden gebracht met wisselingen van eigenaren en functies van de terreinen, historisch bekend uit 1730 (omslag van elite- naar een volkscultuur).