AlgemeenIn opdracht van het Ingenieursbureau van de gemeente Rotterdam heeft het Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam (BOOR) in twee fasen een verkennend inventariserend veldonderzoek in de vorm van een archeologische begeleiding door middel van grondboringen en profielwaarnemingen uitgevoerd in het plangebied Parkeergarage Kruisplein te Rotterdam. Van mei 2010 tot en met april 2011 is in het deelgebied Kruisplein Parkeergarage, in het noordelijke deel van het plangebied, archeologisch onderzoek verricht. In het deelgebied Kruisplein Rotonde, in het zuidelijke deel van het plangebied, zijn van juni tot en met september 2012 archeologische werkzaamheden uitgevoerd. Het onderzoek is verricht omdat bij de geplande herinrichting van het plangebied grondwerkzaamheden werden uitgevoerd. Indien archeologische waarden aanwezig waren, konden deze hierbij worden aangetast.ResultatenOp grond van de verworven informatie over onder meer de historische situatie, de bodemopbouw en de bekende archeologische waarden in (de omgeving van) het plangebied gold voorafgaand aan het verkennend inventariserend veldonderzoek een redelijk hoge tot hoge archeologische verwachting voor vindplaatsen uit de IJzertijd, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen (vanaf 900 na Chr.). Daarnaast gold specifiek voor het deelgebied Kruisplein Parkeergarage een redelijk hoge tot hoge archeologische verwachting voor het voorkomen van botmateriaal van pleistocene zoogdieren en van door mensen in het Paleolithicum en Vroeg Mesolithicum bewerkt vuursteen en voor het aantreffen van bewoningsresten en vondsten uit het Laat Mesolithicum en uit het eerste deel van het Neolithicum. Voor het deelgebied Kruisplein Rotonde gold specifiek een redelijk hoge tot hoge archeologische verwachting voor het aantreffen van (resten van) de voormalige Kruiskade, aangelegd in de eerste helft van de 13e eeuw, en voor archeologische resten uit de 13e eeuw en later, die samenhangen met bewoning aan of op de voormalige Kruiskade.Zowel in het deelgebied Kruisplein Parkeergarage als in het deelgebied Kruisplein Rotonde, zijn tijdens het verkennend inventariserend veldonderzoek echter geen aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van archeologische vindplaatsen. In tegenstelling tot wat vooraf werd verwacht is geen dijklichaam aangetroffen dat verband zou kunnen houden met de Kruiskade in het zuidelijke deel van het plangebied. Archeologische resten uit de 13e eeuw of later, die samenhangen met bewoning aan of op de voormalige Kruiskade, zijn eveneens niet gevonden. In het deelgebied Kruisplein Rotonde zijn enkel ophogings- of stadslagen waargenomen die gekoppeld kunnen worden aan de meer recente stadgeschiedenis van Rotterdam. Het aangetroffen vondstmateriaal in de lagen, waaronder baksteenpuin en aardewerk, kon gedateerd worden in de 18e eeuw of jonger.Het verkennend inventariserend veldonderzoek in het plangebied Parkeergarage Kruisplein heeft wel opnieuw een unieke inkijk gegeven in de diepe ondergrond van Rotterdam. Vanaf een maximale diepte van 20,1 of 20,6 m - NAP, enkele meters in de pleistocene ondergrond, tot aan het maaiveld kon de landschappelijke ontwikkeling in het plangebied vanaf het Laat Pleistoceen, meer dan 10.000 jaar geleden, tot in de 21e eeuw gevolgd worden. De ondergrond in het plangebied wordt gevormd door grofzandige afzettingen, die geïnterpreteerd kunnen worden als (bedding)afzettingen van vlechtende rivieren in het dal van de Rijn en de Maas (Formatie van Kreftenheye). Het rivierzand is afgezet van het Laat Glaciaal tot laat in het Boreaal, aan het einde van het Vroeg Holoceen (tot circa 7000 voor Chr.). Hierboven is een dunne laag eolisch zand waargenomen (Formatie van Boxtel, Laagpakket van Delwijnen). Het zand is opgewaaid vanuit geheel of gedeeltelijk droogliggende, brede en ondiepe beddingen van vlechtende rivieren in het dal van de Rijn en de Maas en is vermoedelijk afgezet laat in het Boreaal. Verspreid over het plangebied ligt op de eolische afzettingen of, waar deze ontbreken, direct op de grofzandige rivierafzettingen een dik pakket komafzettingen (Formatie van Kreftenheye, Laag van Wijchen). Het onderste deel van het pakket komafzettingen is waarschijnlijk eveneens afgezet laat in het Boreaal. Het systeem van vlechtende rivieren was inmiddels wel veranderd in een systeem van rivieren in smallere meandergordels in het dal van de Rijn en de Maas. Door deze meanderende rivieren werd komklei buiten de oevers afgezet. Het bovenste deel is echter afgezet in een ander milieu. Tussen circa 7000 en 6500 voor Chr., op de overgang laat Boreaal, aan het einde van het Vroeg Holoceen, en het vroegste Atlanticum, aan het begin van het Midden-Holoceen, is het plangebied gelegen in een (bovenstroomse) delta. In dit deltaïsche milieu wordt het oude rivierdal begraven door komafzettingen en veen (Formatie van Nieuwkoop, Basisveen Laag). Het veen is vermoedelijk gevormd in een overgangsmilieu; het deltaïsche milieu gaat langzaam over in een getijde estuarium. Het veen is wel gevormd voor het daadwerkelijk verdrinken van het gebied uit. Vanaf het vroeg Atlanticum (6500-6000 voor Chr.) vindt de definitieve verdrinking van het gebied plaats. De omslag is op 8450 ± 44 cal BP (circa 6500 voor Chr.) gedateerd. Dit is het begin van een periode met een zeer snelle zeespiegelstijging. Het plangebied is vanaf dan gelegen in een groot estuarium. In eerste instantie zijn de aangetroffen estuariene afzettingen nog afgezet in een overwegend zoet milieu (Formatie van Echteld). Rond 8000 jaar geleden veranderd dit, vermoedelijk als gevolg van de zogenaamde Storegga-tsunami, in een brak milieu (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Wormer). In het pakket estuariene afzettingen zijn tevens aanwijzingen aangetroffen voor de aanwezigheid van een of meerdere fossiele stroomgordel(s) in het plangebied. Op de klastische afzettingen heeft zich opnieuw een pakket veen gevormd (Formatie van Nieuwkoop, Hollandveen Laagpakket). Dit veen is gevormd vanaf het Atlanticum, in het Midden-Holoceen, tot in het Subatlanticum, in het Laat Holoceen. De top van de natuurlijke ondergrond in het plangebied Parkeergarage Kruisplein wordt gevormd door een zeer dik pakket overstromingsafzettingen (Formatie van Naaldwijk, Laagpakket van Walcheren). Binnen het pakket kon onderscheid gemaakt worden tussen een vroege en een late fase. Gelet op de dikte van het pakket is het overstromingsdek waarschijnlijk niet enkel in de Late Middeleeuwen, maar mogelijk zelfs al vanaf de Romeinse tijd afgezet. Dit is echter niet met zekerheid te zeggen. Daarnaast bestaat het vermoeden dat de aangetroffen afzettingen, in ieder geval voor een deel, geïnterpreteerd moeten worden als zogenaamde stroomgordelafzettingen. Hierboven bevinden zich tot slot de al eerder genoemde ophogings- of stadslagen, die gerelateerd kunnen worden aan de meer recente stadgeschiedenis van Rotterdam, en een (sub)recent opgebracht en/of geroerd pakket aan het maaiveld.AanbevelingenOp grond van het, overigens zeer succesvolle, verkennend inventariserend veldonderzoek in de vorm van een archeologische begeleiding door middel van grondboringen en profielwaarnemingen luidde de aanbeveling voor het plangebied Parkeergarage Kruisplein te Rotterdam, dat er geen voorzieningen getroffen hoefden te worden om archeologische informatie van behoudenswaardige - maar niet in situ te handhaven - vindplaatsen te documenteren door bijvoorbeeld een opgraving. De werkzaamheden in het plangebied konden zonder enig verder archeologisch onderzoek worden voortgezet.