In opdracht van de gemeente Nijmegen heeft Bureau Leefomgevingskwaliteit / Archeologie van de gemeente Nijmegen een bureauonderzoek uitgevoerd naar de westelijke zijde van de Valkhofheuvel, een Rijksmonument met op de archeologische beleidskaart van de gemeente Nijmegen de hoogste waarde (waarde 4). De Valkhofheuvel is niet alleen op grond van archeologie van rijkswege beschermd. Het bovengrondse Rijksmonument bestaat uit vijf onderdelen: de Sint-Nicolaaskapel, de Barbarossa-ruïne, de tufstenen muurtoren met bijbehorende muurdelen, de laat-middeleeuwse ringmuur en de heuvel met beplanting en funderingsresten (zie de administratieve gegevens en par. 2.1.1). De aanleiding voor de bureaustudie is de voorgenomen herinrichting van het rijksmonumentale park en de consolidatie, restauratie en visualisering van de burchtmuur. Ten behoeve hiervan wordt in opdracht van de gemeente Nijmegen de komende tijd een ontwerpend onderzoek uitgevoerd door het architectenbureau Van Roosmalen Van Gessel. Het ontwerpend onderzoek heeft een tweeledig doel namelijk: ; 1. een consoliderende en restauratieve aanpak ontwikkelen waardoor authentiek muur- en torenmuurwerk (of de resten daarvan) maximaal behouden blijven en de komende decennia intact blijven;.2. het opnieuw voelbaar en inzichtelijk maken dat hier sprake is van een park op een burchtplateau door o.a. de randen te accentueren en de parkinrichting hierop aan te sluiten.
Vanwege de slechte conditie waarin vooral de noordwestelijke muurtoren (niets doen is geen optie) maar ook de westelijke ringmuur verkeren was het urgent om met voorrang deze bureaustudie voor de westelijke burchtmuur op te stellen. Het is de bedoeling om in een later stadium een volgende bureaustudie op te stellen voor de overige delen van de ringmuur. Voor het behoud en restauratie van de noordwestelijke muurtoren zal er niet alleen een beschermende tufstenen schil om het oorspronkelijke tufstenen werk aangebracht moeten worden, maar is het ook noodzakelijk de technische conditie van de fundering vast te stellen. De tufstenen ringmuur zal aan de buitenzijde van de bakstenen muur ontdaan worden en net als de toren eveneens met een beschermende tufstenen schil worden bekleed.
Van de maatregelen voor het behoud van de noordwestelijke muurtoren en westelijke ringmuur wordt aantasting van het bodemarchief verwacht, De bureaustudie beoogt aan de hand van bestaande bronnen over bekende of verwachte landschappelijke, historische en archeologische waarden een verwachtingsmodel en een advies op te stellen, op basis waarvan het Bevoegd Gezag (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) een besluit zal formuleren met betrekking tot de te nemen vervolgstappen.
Het onderzoeksgebied ligt op de restanten van een tijdens het Saalien gevormde spoelzandwaaier waarop in het Weichselien door erosie smeltwaterafzettingen zijn gevormd. Op deze afzettingen zijn als gevolg van een rijke bosvegetatie op meerdere locaties op de spoelzandwaaier moderpodzolen gevormd.
De oudste sporen van menselijke activeit op het Valkhof bestaan uit resten van een grafheuvellandschap uit de late Bronstijd. Rond het begin van de jaartelling ontstond er een deel van de Romeinse stedelijke nederzetting Oppidum Batavorum. Deze wordt in de late 1e eeuw verlaten. Daarna lag er gedurende de 3e/4e en 5e eeuw een castellum. Deze wordt in de 6e/7e eeuw weer in gebruik genomen door de Merovingen en door de Karolingen verbouwd tot palts. In de 12e eeuw wordt de dan gehavende en in verval geraakte palts door keizer Frederik Barbarossa grondig verbouwd en uitgebreid tot een burcht. Bij deze gelegenheid is de tufstenen ringmuur met muurtorens aangelegd waar de hierboven genoemde noordwestelijke muurtoren en westelijke burchtmuur deel van hebben uitgemaakt. In de eeuwen daarna vinden er nog diverse aanpassingen plaats totdat de burcht na een periode van verval in 1796-1799 op enkele onderdelen na gesloopt wordt en het Valkhof tot stadspark wordt heringericht.
Aan de westzijde van de Valkhofburcht lijkt vanaf de 12e eeuw een strook tussen de ringmuur en de huidige Lindenberg vrij te zijn gebleven van bebouwing totdat er in het begin van de 19e eeuw een sociëteit wordt gebouwd. In de 15e eeuw kwam de burcht binnen de stadsmuren te liggen en verloor daardoor haar defensieve functie. De bebouwing groeide eromheen en in de 16e eeuw werden huisjes tegen de ringmuur aan gebouwd, maar dat is niet aantoonbaar aan de zuidwestzijde van de burcht. Pas in de 17e eeuw werd. de woning van de “landschrijver”, die tot dan toe in de zuidwesthoek binnen de muren van de burcht had gestaan, grondig verbouwd en doorgetrokken naar de buitenzijde van de muur. Van historisch en archeologisch aantoonbare bebouwing aan de oostzijde van de Lindenberg is alleen sprake onderaan de Valkhofheuvel bij de kruising met de Lange Baan (opgraving De Bastei/Lange Baan, interne projectcode Lb8). Tegen de burchtmuur aan heeft ten minste één gebouw gestaan, de in de 17e eeuw gebouwde ‘landschrijverswoning’. Ter plaatse van deze woning is na de sloop van de burcht een villa gebouwd. Deze is, samen met de sociëteit en de bebouwing onderaan de Lindenberg in de jaren ’50 weer gesloopt.
