Tijdens dit archeologische proefsleuvenonderzoek in Valkenburg aan de Geul kon de bestaande kennis omtrent de Geulpoort getoetst, aangepast en aangevuld worden. Deze poort heeft een belangrijke symbolische waarde voor de gemeente. Terwijl de overige twee poorten (Grendelpoort en Berkelpoort) nog steeds het beeld van de historische binnenstad bepalen, is van dit bouwwerk bovengronds niets bewaard. Maar eens vormde de poort het kroonstuk van de meest belangrijke toegangs- en uitvalsweg van de stad. De originele constructie gaat wellicht terug tot de 14e eeuw. Een eerste afbeelding uit 1438 is ons bekend via een miniatuur van de stad. Wellicht werd de Geulpoort reeds in de 17e eeuw (ten laatste 1672) door brand vernield; daarna zijn er alleen afbeeldingen van de ruïne bekend. Echter ook nadat de poort bovengronds volledig werd afgebroken, bleven de restanten niet bewaard van verdere vernielingen. Bij de aanleg van de nieuwe brug in 1948 werd het noordelijke deel van de poortfunderingen opgeofferd. Tenslotte zou de latere aanleg van rioleringen en overige leidingen het totaalbeeld verder vertroebelen.
Het hier gepresenteerde onderzoek werd door ADC ArcheoProjecten uitgevoerd tussen 1 en 4 maart 2010. Praktisch gezien kon het proefsleuvenonderzoek omschreven worden als een (kleinschalige) vlakdekkende opgraving. Er moest echter een evenwicht gevonden worden tussen het verkrijgen van de benodigde informatie en het zoveel mogelijk beperken van de verstorende ingrepen van het archeologische onderzoek. Er zijn plannen om de Geulpoort te reconstrueren op de onderzoekslocatie, waarbij het noordoostelijk gelegen Theodoor Dorrenplein opnieuw een gesloten karakter zou krijgen.
Aangezien uiteraard vermeden moet worden dat de restanten van de oude poort zelf hierbij beschadigd zouden worden, was het noodzakelijk om de exacte locatie van deze overblijfselen in kaart te brengen. De aldus verzamelde informatie zou uiteraard ook moeten bijdragen aan het creëren van meer realistische reconstructietekeningen. Tenslotte werd door de aanleg van een dwarsprofiel over de restanten ook een poging ondernomen om de geschiedenis van de poort in kaart te brengen.
Aan deze drie doelstellingen kon het uitgevoerde onderzoek grotendeels voldoen. Ondanks de beperkende aanwezigheid van diverse nog in gebruik zijnde leidingen en rioleringen konden de contouren van de resten van de poort in het vlak worden ingemeten. Dezelfde verstoringen beperkten ook de mogelijkheid om een volledig dwarsprofiel over de werkput aan te leggen, maar toch kon de opeenvolging van grondlagen tussen beide poortfunderingen worden gedocumenteerd. Opvallend was dat de bewaarde resten van de Geulpoort zich niet beperkten tot de funderingen, maar dat eveneens een deel van de opstand van beide zijmuren bewaard was gebleven. Door deze restanten minutieus vrij te leggen en gedetailleerd te documenteren, kunnen nu niet alleen uitspraken geformuleerd worden omtrent de afmetingen, maar eveneens omtrent het aanzicht van de voormalige poort.
Het grondplan van de Geulpoort was niet zo monumentaal als werd verwacht op basis van oude tekeningen en opmetingen. De poort werd wellicht bekroond door één toren, die gedragen werd door twee zijwanden. Bovengronds waren de zijwanden ca. 1,60 m breed, met een tussenruimte (de eigenlijke poortopening) van ca. 3,10 m. De funderingen, die uit ruwere blokken en met minder regelmaat zijn opgetrokken, waaien naar onderen toe een stuk breder uit. De oorspronkelijke lengte van de poort kan niet berekend worden wegens de vernielingen die in 1948 langs de noordzijde veroorzaakt zijn bij de bouw van de huidige brug. De poort vormde geen afzonderlijk geheel, maar was in verband opgetrokken met de noordelijke stadsmuur, die op het noordoosten en zuidwesten van de poort aansloten. In de opstand van de poort waren aan beide binnenzijden duidelijk spaarbogen aangebracht. De hoeken van de poort waren met harde natuursteen verstevigd. In het zuidelijke deel zijn aan beide zijden kleine nissen aangetroffen net boven het toenmalige loopniveau. Deze dienden mogelijk ter plaatsing van duimstenen waarin de poortdeuren konden scharnieren. Wellicht in 1672 werd de poort net als de burcht definitief platgebrand; op diverse plaatsen zijn de brandsporen nog zichtbaar op de mergelstenen.
