In opdracht van Paleis Het Loo te Apeldoorn heeft RAAP in de periode tussen oktober 2018 en 1 september 2022 verschillende archeologisch onderzoeken uitgevoerd. Het belangrijkste onderdeel bestond uit een proefsleuvenonderzoek (variant archeologische begeleiding) in het kader van de voorzieningen ten behoeve de herinrichting van Paleis Het Loo. Na de opgraving op de basse-cour en de realisatie van de nieuwe ingangs- en tentoonstellingsruimten onder de basse-cour zijn graafwerkzaamheden uitgevoerd voor aanleg van infiltratiekratten, kabels en leidingen, herinrichting van tuinen, boomlanen en parkeerplaatsen.
Het doel van het proefsleuvenonderzoek was het vaststellen van eventueel aanwezige archeologische resten, die op basis van de opgraving op de basse-cour zeker verwacht werden. De proefsleuven ten zuiden van het paleis in verband met de herinrichting van parkeerplaatsen en herstel schuine lanen leverden echter opvallend weinig archeologische resten op. Het vlak in de meeste proefsleuven was grotendeels zwart gekleurd door tuingrond als gevolg van het vele grondverzet dat gedurende eeuwen heeft plaatsgevonden. Op slechts enkele plaatsen was een reepje ongestoorde grond zichtbaar. Uit kleur en samenstelling van dat zand is duidelijk dat een deel van het terrein met zekerheid is afgetopt. Naar het zuiden ligt de ongestoorde grond dieper, maar zijn louter sporen van bosbouw (waaronder zeer recente plantgaten) aangetroffen. In het selectiebesluit is afgezien van een opgraving en zijn enkele relevante zones middels archeologische begeleidingen nader onderzocht.
De belangrijkste relicten die zijn aangetroffen zijn drieledig. In eerste instantie nederzettingsresten, kuilen en paalsporen, gelegen op nog geen 100 m zuidelijk van de Merovingische graven die bij de opgraving onder de basse-cour zijn blootgelegd. Bij de archeologische begeleiding van plaatsing infiltratiekratten (oostdeel) is opmerkelijk genoeg een deel ongestoord bodemarchief aangetroffen tussen proefsleuven die vooral verstoringen bevatten. Het is zeer aannemelijk dat de aangetroffen paalkuilen behoren tot het erf of de nederzetting van de bijgezette overledenen onder de basse-cour. Er zijn echter geen vondsten gedaan of geschikte monsters beschikbaar om dit te verifiëren. Dus een oudere bewoningsfase, gelijk de in de opgraving aangetroffen resten uit de midden-bronstijd tot late ijzertijd is zeker niet uitgesloten. In dezelfde werkput zijn, naast nederzettingsresten, drie bakstenen waterputten in het profiel gedocumenteerd. De putten zijn mogelijk opvangbassins van het noordelijker gelegen rioolsysteem uit de late zeventiende of vroege achttiende eeuw dat bij de opgraving onder de basse-cour van het paleis is gedocumenteerd. Ten tweede zijn resten van het oude stallencomplex aangetroffen. Dit was in gebruik van 1696 tot begin twintigste eeuw toen de nieuwe stallen zijn gerealiseerd. In één van de proefsleuven is een waterput uit het begin van de achttiende eeuw blootgelegd, behorend tot dit stallencomplex. Bij de begeleiding van plaatsing infiltratiekratten (westdeel) is iets ten noorden van de waterput een deel van de oude paardenstal uit dezelfde tijd blootgelegd. Binnen de rechthoekige muurvoet is een cluster paalkuilen zichtbaar die in verband staat met de indeling van de stal. Ten westen van de plattegrond lag een aantal kuilen gevuld met dierenbotten. Onderzoek aan het botmateriaal heeft aangetoond dat het compleet begraven dieren betreft. In de eerste plaats een geit, waarvan de kop zorgvuldig is gescheiden van het begraven karkas. Het gebruik van alleen de schedel met hoorns als decoratie is, zeker gezien de jachtkamer in het vernieuwde museum, en de relatie met jacht een volstrekt logische verklaring. In twee andere kuilen in de nabijheid van de paardenstal zijn drie paarden begraven.
Hoewel datering niet geheel zeker is, lijkt een connectie met prinses Wilhelmina, als kind wonend op Paleis Het Loo, aanwezig. Wilhelmina was verknocht aan het paleis en woonde na haar troonsafstand weer op deze plaats, waar ze zich het liefste bezighield met schilderen en paarden!
Tot slot is in de tuin ten oosten van het paleis een deel van een kuil opgegraven. De kuil is gelegen iets ten oosten van het stafverblijf in de oostvleugel van het paleis. De kuil had een breedte van bijna 3 m en een diepte van ongeveer 0,5 m en werd doorsneden door enkele later aangelegde leidingen. De totale omvang van de kuil kon niet bepaald worden. In overleg is besloten alleen de vulling binnen de werkput op te graven. Ondanks de grote hoeveelheden koninklijk servies in keramiek en glas, maar ook tuinafval, metaalslakken is duidelijk dat het verkregen beeld niet compleet is. Naast vele serviesdelen uit de late negentiende en vooral vroege twintigste eeuw is ook duidelijk jonger materiaal aanwezig. De einddatering van een deel van het materiaal ligt tussen 1945 en 1950. Aanvankelijk werd aangenomen dat ook hier sprake was van begraven of opgeruimd catastrofe-afval van bijvoorbeeld de Duitse bezetting van Paleis Het Loo. Een enkele scherf met een stempel van N.A.D. (Nederlandsche Arbeidsdienst) op een product uit de Maastrichtse fabrieken van de familie Regout, een Amerikaanse bierfles en ampullen Evipan, door Duitse soldaten gebruikt als pijnstillers, wijzen naar de Tweede Wereldoorlog. In de kuil is echter één compleet stuk gevonden dat op zijn vroegst uit 1948 dateert. Tezamen met de incompleetheid van de inhoud van de kuil en de jongere datering blijft de reden van begraving van ?koninklijk? en ?gewoon? afval dus enigszins een raadsel. Een plausibele verklaring is dat de kuil een relict is van een grote schoonmaak als koningin Wilhelmina zich na haar abdicatie terugtrekt op haar geliefde Paleis Het Loo. Laat dat nou net in het jaar 1948 zijn!
