In opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch heeft BAAC in 2019 en 2020 een opgraving uitgevoerd in plangebied Empelsedijk kavel 1 te Oud-Empel, gemeente ’s-Hertogenbosch. Het betreft een perceel van 1535 m2 aan de Empelse (Maas)dijk. Aanleiding tot het onderzoek is geplande nieuwbouw waarbij de vraag centraal stond om meer te weten te komen over de ontwikkelingsgeschiedenis van het dorp.

Het plangebied maakt deel uit van een smalle, noordoost-zuidwest georiënteerde dekzandrug met in de top hiervan een A-horizont die in de (vroege) ijzertijd geploegd werd. In de omringende laaggelegen gebieden en op de flank van de dekzandrug ontstond in de ijzertijd veen, dat door toenemende rivieractiviteit is afgedekt door (kom)klei. Deze klei is vóór de Romeinse tijd afgezet. Ergens in de overgang van de ijzertijd naar de Romeinse tijd wordt het gebied nog natter. Ook in de Romeinse tijd lijkt er sprake te zijn van een dicht bos. Dit is verwonderlijk aangezien in een groot gedeelte van Noord-Brabant in deze periode het bos grotendeels is verdwenen. In de 3e eeuw ontstond vrijwel direct ten noorden van de dekzandrug een nieuwe rivierloop; de huidige Maas. Mogelijk heeft deze gebeurtenis ertoe geleid dat het kleipakket op de flank en de lagere delen werd afgedekt met een dik pakket fijn wit zand, waarin schuine laagjes klei aanwezig zijn. Vermoed wordt dat het gaat om doorbraakafzettingen van de Maas. Vanaf de 13e eeuw is sprake van ophogingen op de dekzandrug. Door bedijking van de Maas bedijkt bleef de sedimentatie beperkt tot het buitendijkse gebied. Regelmatig kwamen er echter dijkdoorbraken voor, waarbij kolkgaten (zogenaamde wielen) ontstonden.

De oudste sporen en vondsten die wijzen op bewoning dateren uit de 8e-9e eeuw. Door verspitting zijn weinig grondsporen uit deze tijd bewaard gebleven, er werden dan ook geen structuren herkend. Uit de tweede helft van de 12e eeuw dateert een bootvormig hoofdgebouw en een bijgebouw. Deze gebouwen staan haaks op elkaar. Uit het begin van de 13e eeuw dateert een erf bestaande uit een rechthoekig hoofdgebouw. Ten zuiden hiervan bevond zich een greppelsysteem, een hekwerk en een bijgebouw. Omstreeks 1300 werd de dijk direct ten noorden van het onderzoeksgebied opgeworpen. Andere aanwijzingen van watermanagement zijn op het achterterrein te vinden dat werd opgehoogd. Structuren uit de 14e eeuw zijn niet herkend.

In het uiterste noordwesten van het plangebied, aan de dijk, werden restanten van baksteenbouw aangetroffen daterend rond of ná omstreeks 1450. Het betreft de restanten van een kelder. Hoe het bijbehorende huis er uitzag isonbekend. De kelder en het huis bij de kelder werd in de periode 1550-1650 afgebroken. Tussen 1600 en 1650 verrees op dezelfde locatie een nieuw gebouw. Midden 18e eeuw werd dit huis aan de zuidzijde uitgebouwd. Afgaande op de minuut uit 1830 gaat het om een dwarshuis aan de dijk. Dit gebouw is in november/december 1944 bij gevechten vernietigd.

De resultaten van het botanisch onderzoek leverden weinig gegevens op. Het zoölogisch onderzoek daarentegen leverde veel waardevolle informatie. Het blijkt dat men zowel gedurende de middeleeuwen als nieuwe tijd runderen, schapen/geiten, varkens, paarden en honden hield in Oud Empel. Runderen en varkens lijken de hoofdmoot van de veestapel te vormen. Ook hield men pluimvee; gans, kip en eend.

Adobe acrobat, 9.0