BAAC heeft tussen 30 augustus 2018 en 15 november 2019 in opdracht van Gemeente Utrecht, Projectorganisatie Stationsgebied (POS) een opgraving (variant archeologische begeleiding) uitgevoerd in het plangebied Utrecht, Catharijnesingel-Zuid. Tijdens het onderzoek zijn in totaal 37 sleuven met een totale oppervlakte van 1520 m2 onderzocht. Het plangebied ligt in het historische centrum van Utrecht voornamelijk langs het zuidelijke deel van de Catharijnesingel (afb.1.1) en is in gebruik als openbare ruimte (straat en groenvoorzieningen). In het noorden vormt de Marga Klompébrug ter hoogte van de Mariaplaats en het voormalige Mariabolwerk de grens. De Bartholomeïbrug, terhoogte van de Lange Smeestraat is de zuidelijke begrenzing. De oppervlakte van het plangebied/onderzoeksgebied bedraagt circa 4,5 ha. Binnen het plangebied bevindt zich een behoudenswaardige vindplaats. Deze vindplaats is tendele opgegraven.

Verspreid over het onderzoeksgebied zijn in totaal 375 sporen en vijf structuren gedocumenteerd. Het betreft resten van bebouwing uit de nieuwe tijd in de voormalige gemeente Buiten-Catharijne in het uiterste westelijke deel, ter hoogte van het Moreelsepark; resten van bebouwing en infrastructuur bij het Willemsplantsoen, die vermoedelijk zijn te relateren aan de herinrichting van het westelijke deel van de stad in het kader van het Plan Zocher; aan de westzijde van de voormalige stadsgracht zijn resten gevonden van de laatmiddeleeuwse kademuur langs de Catharijnesingel; ten oosten van de voormalige stadsgracht zijn delen van de stadswal met keermuur gevonden, waarbij kan worden aangetoond dat de wal in tenminste twee fasen is opgehoogd (fase 1: omstreeks de 12e eeuw en fase 2 in de tweede helft van de 15e eeuw; aan weerszijden van de Catharijnesingel zijn delen van de stadsgracht waargenomen; in het zuidoosten van het onderzoeksgebied zijn een kuil en enkele ophooglagen met koperhoudend slakmateriaal en veel houtskool (aanwijzingen voor de bewerking van messing) gedocumenteerd; ten oosten van de Catharijnesingel zijn op verschillende locaties meerdere geulfasen en oeverafzettingen uit de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen gevonden, evenals beddingafzettingen van de Rijn uit vermoedelijk de midden- tot laat-Romeinse tijd en het Romeinse maaiveld. De perifere zone van een Romeins grafveld bij hotel Karel V kon helaas niet worden aangetoond, daarvan is ondanks de soms diepe ontgraving geen enkel spoor of crematierest gevonden.

De resten waren in grote mate verstoord door kabels en leidingen, met name de buizen van de stadsverwarming hadden een zeer negatieve uitwerking op de gaafheid van de archeologische resten. Aangezien het onderzoek in de vorm van een archeologische begeleiding is uitgevoerd, konden de aangetroffen sporen en structuren maar gedeeltelijk worden onderzocht op, vanuit archeologisch opzicht, willekeurige punten.

Het onderzoek heeft 860 vondsten opgeleverd en er zijn zestien monsters genomen. Het keramische materiaal dat tijdens het onderzoek is gevonden, dateert merendeels uit de late 12e tot de 19e eeuw. Het oudste aardewerk betreft twee scherven uit de Romeinse tijd en een scherf kogelpotaardewerk, dat lokaal is vervaardigd in de late 12e tot in de 13e eeuw, en 13e-eeuwse protosteengoed uit het Rijnland. Gezien het kleine aantal scherven en fragmentatiegraad zijn de sporen niet met zekerheid te dateren, wel kunnen de sporen die afkomstig zijn van na de late middeleeuwen iets beter gedateerd worden. Het vondstmateriaal uit de vulling van de stadsgracht dateert in de periode 1600-1760 en geeft aan dat dit deel van de gracht mogelijk omstreeks het midden van de 18e eeuw is opgevuld. De meeste kuilen stammen uit de late middeleeuwen met het zwaartepunt in de late 14e eeuw. Alleen kuil S4003 dateert later, mogelijk in de 19e eeuw. De stadswal werd wellicht in een of meerdere fases aangelegd, maar de vulling bevat te weinig dateerbare vondsten, zodat hier geen harde uitspraken kunnen worden gedaan. De vroegste fase van de stadswal dateert op basis van een fragment van een drinkschaal van Siegburg (type s1-dri-2) en een bord van witbakkend aardewerk (type w-bor-3) in de periode 1400-1450. De jongste fase dateert in de periode 1550-1750.

Er is slechts een geringe hoeveelheid glas gevonden, dat is te dateren in de 17e eeuw tot het begin van de 20e eeuw. Het gaat om alledaagse gebruiksvoorwerpen en speelgoed. Het materiaal is niet specifiek voor huishoudens met een hogere sociaaleconomische status. De dateringen van het glas ondersteunen de datering van de veel grotere materiaalgroep aardewerk. De determineerbare metaalvondsten bestaan uit gesmede nagels die een ruime datering hebben. Het materiaal is te weinig specifiek voor daterings- en analyse doeleinden. Nagels komen algemeen voor in vondstcontexten vanaf de Romeinse tijd tot in de nieuwe tijd.

Tijdens het onderzoek is een afvalkuil met koperhoudende metaalslakken en houtskool gevonden. Het materiaal dateert op grond van aardewerk in de kuil uit de periode 1350-1450. De chemische samenstelling van de stukjes metaal wijst op het verwerken van messing (25% Zn) en koper in de nabijheid van de vondstlocatie.

De dierlijke resten, opgegraven tijdens het archeologisch onderzoek langs de Catharijnesingel, bieden een interessante kijk op het leven in de stad Utrecht tijdens de middeleeuwen en nieuwe tijd. Het zoöarcheologische onderzoek wijst uit dat men gedurende deze perioden genoot van een vrij eenvoudig – al dan niet gevarieerd – dieet, bestaande uit vlees van rund, schaap/geit, varken en paard. De aanwezigheid van enkele vogelbotten toont aan dat men af en toe gans en eend nuttigde. Hoewel resten van vis tijdens andere opgravingen in de stad Utrecht wel zijn aangetroffen1, ontbreken zij hier volledig. De consumptie van mariene voedselbronnen is echter aangetoond met verschillende soorten schelpen die zijn gevonden, waaronder mossel, oester en kokkel.

Ondanks het feit dat de hierboven beschreven interpretaties berusten op slechts 68 skeletelementen die een periode van ongeveer 600 jaar moeten vertegenwoordigen, kan gesteld worden dat de bewoners van dit deel van Utrecht toegang hadden tot een divers scala aan gerechten en dus genoten van een, niet noodzakelijk luxueuze, maar wel vrij gevarieerde keuken. De vroegste natuursteen fragmenten zijn afkomstig uit vondstcontexten uit de Romeinse tijd en de 14e eeuw, het gaat om tefriet en tufsteen, waaronder een groot fragment van een Romeinse roterende maalsteen. Het tufsteen betreft zogenaamde Römertuf. Het gaat om brokken hergebruikt materiaal, zeer waarschijnlijk afbraakmateriaal van het nabijgelegen castellum op het Domplein. De geringe hoeveelheid verzamelde leisteen en secundairevondstcontext geven hooguit informatie over gebruik als daklei.

Adobe acrobat document, 9.0