Ten westen van Utrecht wordt sinds midden jaren '90 gewerkt aan de realisatie van de VINEX-locatie Leidsche Rijn, grotendeels gelegen op de stroomrug van de Oude Rijn. In 2004 en 2006 heeft Team Erfgoed gemeente Utrecht vier opgravingen uitgevoerd langs de weg Hogeweide (opgravingscode LR48-I t/m LR48-IV, resultaten in één rapport gepubliceerd). Langs deze weg bevond zich vanaf de 11e of 12e eeuw een ca. 1,5 km lang boerderijlint, waarvan delen tot in de 20e eeuw in gebruik bleven. Uit historische bronnen blijkt dat het boerderijlint was gelegen op grond in bezit van drie Utrechtse kapittels. Dit waren rijke kloosterordes, die van de Utrechtse bisschop grote hoeveelheden land in bezit hadden gekregen. De kapittelgeestelijken (kanunniken geheten) beheerden hun landerijen vanuit een zogenaamde kapitteluithof. Op drie percelen bleken sporen van een vroeg veertiende-eeuwse boerderij aanwezig te zijn, in steen uitgevoerd en bovendien van luxe bouwmaterialen opgetrokken. Op één van deze drie erven stond vanaf de vroege zestiende eeuw een grote en monumentale boerderij, die lijkt te duiden op bewoners met een meer dan gemiddelde rijkdom en sociale status. Vandaar dat het vermoeden bestaat dat de drie boerderijen langs de Hogeweide kapitteluithoven waren. De vier opgegraven erven laten door de tijd heen een verspringende bewoning zien van de periode rond 1100 tot aan 1959. Er werden onder meer plattegronden van boerderijen en bijgebouwen, kuilen, greppels en muizenpotten aangetroffen. Om antwoord te kunnen geven op de vraag of er inderdaad kapitteluithoven en pachtersboerderijen langs de Hogeweide hebben gestaan, is er tijdens de uitwerking grote aandacht geweest voor de materiële cultuur van de bewoners. Over het algemeen echter spreekt uit geen enkele vondstcategorie een rijkdom of luxe die uitstijgt boven die van een gemiddelde boeren nederzetting op het middeleeuwse platteland. Het aardewerk is gedurende het gehele bestaan van het boerderijlint grotendeels lokaal vervaardigd of is afkomstig uit het Duitse Rijnland. Enkele metalen objecten lijken daarentegen wel te duiden op een meer dan gemiddelde rijkdom of sociale status, waaronder een elfde-eeuwse zwaardpommel, een fragment van een dertiende-eeuwse vouwbalans en het huis van een veertiende-eeuws sluitgewicht. Het menu van de boeren daarentegen getuigt nauwelijks van een meer dan gemiddelde luxe, zoals blijkt uit de onderzochte pollen en plantaardige macroresten. Zoals te verwachten zijn er op de vier boerderijplaatsen van LR48 voornamelijk resten van landbouwdieren gevonden: voornamelijk runderen en in mindere mate varkens, terwijl schapen- en/of geitenvlees nauwelijks lijkt te zijn gegeten. Vooral de grote hoeveelheid paardenbotten valt echter op. Op de erven van LR48 liepen twee tot drie keer meer paarden rond dan op vergelijkbare boerderijen en bovendien waren de paarden van LR48 aanzienlijk groter dan die van andere vindplaatsen. Op basis hiervan kon worden gesteld dat paarden wel eens de belangrijkste dieren op de boerderijen langs de Hogeweide kunnen zijn geweest.
Een (post)middeleeuws boerderijlint op kapittelgrondgebied in Leidsche Rijn
Basisrapportage Archeologie 20
Date: opgravingsperiode 2004
