In opdracht van projectbureau gemeente Heusden heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau op 13 juni 2012 een inventariserend veldonderzoek in de vorm van proefsleuven uitgevoerd in verband met bouwplannen aan de Hoofdstraat (perceel 1302) in Herpt in de gemeente Heusden. Het primaire doel van dit onderzoek was het toetsen en aanvullen van de gespecificeerde archeologische verwachting voor het onderzochte gebied, waarbij het in eerste instantie ging om het (al dan niet) vaststellen van de aanwezigheid van archeologische grondsporen. Voorts diende het onderzoek zich te richten op de aard, omvang, datering, kwaliteit en diepteligging van archeologische resten. Er zijn twee behoudenswaardige archeologische vindplaatsen aangetroffen. Vindplaats 1 betreft een huis- of boerderij-erf uit de Volle/Late Middeleeuwen. Vindplaats 2 betreft een huis- of boerderij- erf uit de Nieuwe tijd. Daarop heeft de gemeente Heusden besloten om een opgraving uit te laten voeren in die delen van het plangebied waar behoud in situ van de archeologische resten niet mogelijk bleek. Daarbij zijn een derde en vierde vindplaats ontdekt, namelijk nederzettingsresten uit de Vroege Middeleeuwen en uit de Nieuwe tijd C. De opgraving is uitgevoerd in januari 2013. Ondanks het relatief kleinschalige karakter van de opgraving zijn interessante archeologische resten blootgelegd, waaronder mogelijk bouwmateriaal van de eerste kerk in Herpt. Daarmee kan de bewoning van het dorp één of twee eeuwen verder terug in de tijd kan worden geplaatst dan voorheen bekend was: in de tweede helft 9e eeuw of mogelijk zelfs de vroege 8e eeuw. De vindplaats uit de Vroege Middeleeuwen (850-900 na Chr.) bestaat uit afval in een natuurlijke geul, vermoedelijk een dump van bewoning in de directe nabijheid. Veel aardewerk, enkele mogelijke weefgewichten, botmateriaal (vermoedelijk slachtafval van varken en rund) en schelpmateriaal (waarschijnlijk verzameld voor consumptie) sluiten aan bij het materiaal dat men in een nederzetting verwacht. Uit het palynologisch onderzoek blijkt dat toen sprake was van een open landschap met een gevarieerde begroeiing langs de geul, met daarnaast oevervegetatie en in de omgeving gras(hooi)land afgewisseld met ooibos. Er zijn sterke indicatoren voor een gemengd boerenbedrijf in de directe nabijheid, dat in veel opzichten zelfvoorzienend was. Er werd akkerbouw (gerst en emmertarwe) en veeteelt bedreven, oliehoudende planten geteeld waar mogelijk ook touw en kleding van werden gemaakt. Samen met metaalbewerking (mogelijk al in de tweede helft van de 9e eeuw) doet dit eerder denken aan een nederzetting dan aan een losse (ontginnings-) boerderij. De resten uit de Volle en Late Middeleeuwen bestaan uit grondsporen zoals (paal-)kuilen, funderingsgreppels (?) en enkele stiepen. Vanwege de geringe onderzochte oppervlakte zijn de activiteitengebieden en het precieze complextype niet te bepalen. De jongste resten bestaan uit een gebouw uit circa 1550-1900 van ongeveer 13,0x12,5 m. Dit klopt precies met gegevens van het kadastrale minuutplan. Op basis van de grondsporen is de indeling van het pand te reconstrueren. De archeologische resten hebben de historische waarde van de dorpskern van Herpt meer dan bevestigd, hoewel het veelal niet mogelijk bleek om gebouwen volledig te reconstrueren. De archeologische resten zijn alleen ter plekke van de beoogde verstoringen opgegraven. Daarmee heeft de gemeente Heusden aan haar archeologische verplichting voldaan. In het omringde én dieper gelegen zones binnen het plangebied blijven de resten in situ (= in de grond) behouden. Voor die gebieden dient in het bestemmingsplan een dubbelbestemming ‘waarde archeologie’ te worden opgenomen, teneinde de archeologische resten ook planologisch duurzaam te beschermen. Het archeologische aspect dient op drie locaties in het bestemmingsplan aan de orde te komen: 1. aan het gehele plangebied dient een dubbelbestemming archeologie te worden toegekend op de plankaart; 2. in de regels dienen de randvoorwaarden te worden verwerkt, inclusief ondergrenzen; 3. in de toelichting dient de archeologische verplichting en afweging te worden toegelicht.