Laagland Archeologie heeft in februari 2021 een Archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd aan de Bekendijk - Groenstraat te Terwolde. Het onderzoek vond plaats in verband met de ruimtelijke procedure rondom de aanleg van een zonnepark.
Het bureauonderzoek had tot doel een archeologisch verwachtingsmodel op te stellen. Centraal staat daarbij de vraag of en zo ja welke archeologische resten (complextype, datering, diepteligging en gaafheid) in het plangebied kunnen worden verwacht. Hiertoe zijn landschappelijke, archeologische en historische bronnen geraadpleegd.
Het plangebied ligt in een laaggelegen, natte rivieroverstromingsvlakte. Westelijk komen hogere (en drogere) dekzandruggen voor. In het plangebied komen aan het maaiveld afzettingen voor van klei en kleiig zand. Dit betreft afzettingen die door verploeging en bioturbatie meestal zijn vermengd. In het zuidelijke deel zijn deze lagen iets dikker dan in het noordelijke. Vermoedelijk betreffen dit rivierafzettingen die vanaf 1100 na Chr. zijn gevormd door de IJssel. Bodemkundig betreft dit kalkloze poldervaaggronden. Vanaf 50 cm –mv is in vrijwel het hele plangebied matig siltig zand aanwezig. Blijkens paleogeografische kaarten ontstond veen tussen 2750-1500 voor Chr. dat zich tot aan de veenontginningen (13e/14e eeuw) kon handhaven. Gedurende deze periode (Laat-Neolithicum tot in de Midden-Bronstijd) was het plangebied ongeschikt voor bewoning en waarschijnlijk nauwelijks begaanbaar.
De onderliggende zanden betreffen vermoedelijk dekzanden of hellingafspoelingen/ smeltwaterafzettingen. Gezien de lage ligging en aldoor hoge vochtigheid heeft geen podzolvorming plaatsgevonden. In de omgeving zijn enkele waarnemingen bekend uit het Neolithicum en de Bronstijd. In historische tijden is het plangebied aldoor onbebouwd gebleven. De loop van de huidige Krommebeek langs het plangebied is gekanaliseerd. Dit vond waarschijnlijk in of na 1328 plaats: de Krommebeek werd omgevormd tot wetering voor de ontginning van het plangebied en haar omgeving vanaf dat jaar. De percelering in het plangebied is sindsdien waarschijnlijk ongewijzigd gebleven.
Vanaf 1328 is bewoning mogelijk. Deze bewoning is te verwachten aan de ontginningsas van het gebied, hier waarschijnlijk de Krommebeek of langs de Avervoordseweg ten westen van het plangebied. Laatmiddeleeuwse bewoning samenhangend met de ontginning van het gebied was wellicht vooral westelijk van het plangebied te vinden, aan of op de dekzandopduikingen. Bewoning in het plangebied was waarschijnlijk alleen mogelijk op (huis)terpen. Op het AHN zijn hiertoe geen aanwijzingen te zien binnen het plangebied. In het noordelijke plangebied zijn op het AHN evenmin aanwijzingen voor een opduiking aanwezig: de enige morfologische dynamiek in het plangebied wordt veroorzaakt door de perceelslootjes. Grenzend aan de westzijde van het plangebied – met name aan de zuidwesthoek – is wel een opduiking aanwezig. De smalle, wat hoger gelegen gronden parallel met de westelijke plangebiedsgrens lijken vooral te zijn ontstaan door ophoging, wellicht grond afkomstig van perceelslootjes.
In het plangebied kunnen resten worden verwacht uit de periode van de jagers/verzamelaars (Laat-Paleolithicum – Vroeg-Neolithicum). Dergelijke resten zijn vooral aan te treffen op kleine (dek)zandopduikingen in een beek- of rivierdal. Op het AHN en in de geraadpleegde bodemkundige boringen zijn geen aanwijzingen voor dergelijke zandkopjes in het plangebied, maar het maaiveld is waarschijnlijk genivelleerd door het klei- en kleiig zandpakket en het gehanteerde boorgrid van de bodemkundige boringen is te grofmazig om dergelijke zandkopjes met succes op te sporen. Op het AHN zijn wel opduikingen ten westen en noorden van het plangebied te zien.
Resten van bewoning uit latere perioden tot circa 1328 worden niet verwacht, aangezien het plangebied destijds was bedekt met een veenpakket en daardoor nagenoeg onbewoonbaar was. Bewoning uit deze periode zal vooral te vinden zijn op de dekzandruggen ongeveer 500 m westelijk van het plangebied. Bewoningsresten van na 1328 worden in het plangebied evenmin verwacht: op oude kaarten zijn hiertoe geen aanwijzingen en op het AHN zijn geen details te zien die wijzen op veenterpjes of dijkjes in het plangebied. Naast resten van bewoning kunnen zogenaamde off-site resten worden verwacht. Dit betreft resten uit met name de periode Neolithicum – IJzertijd. Voor off-site resten geldt
Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek worden geen (intacte) archeologische resten verwacht of is de kans hierop klein. Uitzondering vormen off-site resten. De geplande aanleg van het zonnepark biedt geen/nauwelijks een bedreiging voor dergelijke resten, aangezien de bodemverstoring over het algemeen minimaal is. Vanuit een cultuurhistorisch aspect is het zeer wenselijk dat de huidige percelering van het plangebied bewaard blijft. Dat houdt in dat verkavelingsslootjes gedurende de levensduur van het zonnepark in de huidige vorm blijven bewaard en onderhouden en dat bij voorkeur geen egalisaties of ophogingen plaatsvinden. Hierover zijn reeds afspraken gemaakt met de gemeente en de huidige verkavelingsloten blijven daarbij behouden.
Een (selectie)besluit op dit advies dient te worden genomen door de gemeente Voorst, hierin vertegenwoordigd door de regio-archeoloog Stedendriehoek, de heer H.G. Pape-Luijten.
Mochten tijdens de werkzaamheden onverhoopt toch archeologische resten worden aangetroffen, of resten waarvan redelijkerwijze kan worden vermoed dat het om archeologische resten gaat, dan geldt op grond van de Erfgoedwet (art. 5.10) een meldingsplicht. Dit kan bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE, www.cultureelerfgoed).
